Milan – primer organizacije kluba kao moderne korporacije

Za žurnal piše: Dejan Gluščević

Rukovodioci

Istorijski, klubovi Evrope su imali svoje raznovrsnosti organizacije. Većim delom zbog tipa i organizacije sporta - sport pod direktnom kontrolom države (kao što je bio slučaj kod socijalističkih i komunističkih zemalja u kome je uloga države direktna i izvršna) ili zapadno-evropski model sporta u kome su sportske organizacije, a posebno fudbal organizovane (tip i vrsta vlasništva, učešće lokalne zajednice, uticaj države ili kompanija, udruženja kao sportske organizacije itd.)

Nekada su fudbalski klubovi bili organizovani na jednostavan način. Na jednoj strani su bili vlasnik i administracija kluba (sa malim brojem zaposlenih: generalni sekretar, blagajnik i kancelarija) plus ekonomat zajedno sa zaposlenima na održavanju stadiona. Na drugoj strani je bila sportska strana kluba (stručni štab sa glavnim trenerom ili menadžerom (posebno u britanskim klubovima jer je trener bio odgovoran za rezultat, a ujedno je imao i ulogu menadžera koji je odgovarao za politiku kupovine i prodaje igrača) i treneri mlađih kategorija. Relvas, Litlvud, Nesti, Gilborn i Ričardson su predstavili klasične modele organizacije fudbalskog kluba.

Može se reći da je evropski model raznovrsan, uz otvoreno takmičenje na nacionalnom i kontinentalnom nivou. Neki klubovi su udruženja, neki vlasništvo bogatih pojedinaca a neki izlistani na berzi. Treba reći da model Polonskog o 12 faktora koji utiču na sportsku organizaciju apsolutno dominantan: opšta javnost, država, interesne grupe, mediji, naučna zajednica, vlasnici, snabdevači, finansijske institucije, zaposleni, pravno zakonodavni ambijent, konkurencija i kupci.

Različiti modeli organizacije klubova su rezultat kulture, organizacije sporta i zakonskog okvira pojedinih država. Nastankom Evropske unije ranije pokrenuti procesi standardizacije su postali poželjna univerzalna forma menadžmenta i organizacije klubova.

Klubovi se organizuju na jednostavnim osnovama u kome postoji na vrhu upravni odbor kome odgovara menadžment kluba. Sportski deo vodi sportski direktor, u saradnji sa glavnim trenerom i stručnim štabom. Poslovni deo vodi direktor kluba koji je odgovoran za ukupno poslovanje kluba i njegove finansijske i poslovne politike (strateška partnerstva, sponzorstvam tv prava, komercijalna prava, marketing i medijska politika).

U nastavku je dat opis karakterističnog modela organizacije evropskog kluba (Milan, Italija) koji je organizovan kao moderna korporacija i posluje po svim principima modernog kapitala i korporativnog poslovanja.

Na čelu kluba je predsednik Paolo Skaroni (nekadašnji CEO Enela i Eniija dve najveće energetske kompanije Italije). CEO kluba je Ivan Gazidis (jedan od komesara MLS lige, a od 2008 do 2018 CEO Arsenala).

Tehnički direktor kluba, odgovoran za politiku transfera je Paolo Maldini (čuveni fudbaler, kapiten i reprezentativac Italije, 14 godina nastupa za klub:  26 trofeja, 5 puta prvak Evrope i 7 puta prvak Italije, 126 nastupa i 74 puta kapiten ekipe). Čuveni kapiten Franko Barezi je počasnik predsednik, a njegov saigrač Danijele Masaro brend Ambasador.

Poslovni direktor je Roberto Masi (konsultant Prajs Voter Hausa i finansijski direktor francuskog lanca samoposluga Karfur, generalni direktor MekDonaldsa i Starbaksa Italija). Direktor ljudskih resursa i zaposlenih je Džejms Marej (dugogodišnji biznis stratedžik menadžer u Arsenalu, od 2019 u Milanu zadužen za strateški razvoj kluba).

Kasper Stilsvig, Danac, je direktor realizacije prihoda sa izuzetno velikim internacionalnim iskustvom (dugogodišnja profesionalna karijera u Kadberi Švepsu) i radom u FK Barseloni kao regionalni menadžer razvoja (2006-2008) i Mančester Junajtedu kao direktor prodaje od 2008 do 2016. godine, a zatim u Fulamu kao direktor sponzorstva, korporativnog hospitalitija, tiketinga, ritejla i marketinga. Pjer Donato Verćelone je direktor komunikacija (godine 1994. je otvorio Najkijev centar za komunikaciju u Italiji, a ubrzo zatim postao je direktor evropskog PR Najkija.

Frederik Masara je sportski direktor, prethodno koordinator i tehnički direktor Rome. Anđelo Karbone, dugogodišlji igrač je zadužen za razvoj omladinskog fudbala. Pre toga je bio sportski direktor skautinga kluba.

Agata Friđerio je direktor kadrovskog odeljenja zadužena za poslovnu administraciju, razvoj i unašređenje zaposlenih, plate i organizaciju ostalog operativnog osoblja (kao što je na primer čišćenje i održavanje infrastrukture) za sve kompanije kluba. Marko Lomaci je direktor operacija stadiona i terena. Poseduje UEFA sertifikat fudbalskog menadžmenta. Nemac Majkel Etle, je direktor sponzorskih operacija. Pre dolaska u Milan bio je direktor sponzorskih operacija Bundeslige i potpredsednik IMG-ove sportske agencije Endejvor (eng. Endeavor) za sponzorske i komercijalne operacije košarkaške Euro lige za Nemački region. Valerio Roketi, direktor e-komerca, ritejla i licenci je dugogodišlji direktor jednog od najpozantijih modnih sajtova direktne prodaje Yoox Net-A-Porter Group. Aldo Savi je direktor korporativnih finansija kluba (višegodišnje iskustvo u bankarskom investicionom sektoru – Inter banka, Efi Banka)

Lamberto Siega je direktor marketinga i digitalnih operacija (Digital media director). Od 2013 godine je odgovoran za komercijalne aktivnosti eBay za italijansko, špansko i francusko tržište. Direktor Premijum Media set grupe je postao 2015. godine zadužen za biznis razvoj, marketing i komunikaciju. Pokretač tematskog kanala Milan Channel i digitalnih platformi kluba. Mauro Tavola je višegodišnji direktor sponzorskih operacija i partnerstva. Alesandro Zisis Bernaki je komercijalni direktor klupskih događaja sa dugogodišnjim iskustvom iz sektora ugostiteljskog programa (hotelijerstvo – Intercontinental hotels, Leading Hotels of The World) Anđela Zuka je direktor administracije i akvizicija (partner u kompaniji Dilojit) odgovorna za administraciju, finansije i kontrolu.

Klubom rukovodi Upravni odbor na čijem je čelu Skaroni (predsednik), a članovi su Gazidis (CEO), Patuano, Kraka, Furlani, Soćirio, Ćerkjone, Ferari i Gordon Singer (jedan od vodećih akcionara i menadžing partner Eliot fonda).

Klub je nakon osvojene titule prvaka Italije, tokom 2022 godine sa Eliot Menadžment Fondom prodao 70 odsto vlasništva za 1,2 milijarde evra američkom fondu Red Bird, koji je ujedno i šerholder Fenvej Sport Grupe (vlasnici Liverpula i bejzbol tima Red soks). Američki Eliot Fond (jedan od najvećih privatnih ektviti fondova na svetu čija se imovina procenjuje na 5,5 milijardi USD) je prethodno kupio FK Milan od kineskog brokera Li Jong Honga kroz proces preuzimanja dugovanja i kreditiranja za 415 miliona evra i uložio oko 700 miliona evra u klub. Eliot Fond je zadržao 30 odsto (ostatak je deo 4,27 odsto Blue Sky).

Za razliku od Evrope u Aziji se strategijske odluke donose na najvišem državnom nivou. Kineski fudbalski savez (KFA) je izabrao 1992. godine 22 omladinska igrača koji su igrali u Brazilu pet godina, angažovali su strane trenere i razvili desetogodišnji plan da budu među četiri najbolja tima 2002 godine.

Tehnokrate Džej lige blisko su povezivale razvoj fudbala u Japanu sa tri nacionalna cilja: jačanjem nacionalnog tima, posebno u poređenju sa najvećim rivalom Južnom Korejom, poboljšanjem standarda sposobnosti japanskih fudbalskih reprezentacija i dobijanjem Finala svetskog prvenstva u Japanu.

Domaćinstvo dela Svetskog prvenstva 2002. na domaćem terenu omogućilo je Južnoj Koreji i Japanu da promovišu svoje vrednosti. U post-autoritarnoj Južnoj Koreji, Korejski fudbalski savez (KFA) nastavlja da deluje kao agent vlade u upravljanju vladinim programima od čega u zamenu dobija značajnu administrativnu i prihodovnu podršku. Stoga, KFA obično vode uticajne ličnosti iz poslovnog sveta ili politike.

Štaviše, vlada subvencioniše reprezentaciju direktnim uplatama i različitim finansijskim podsticajima za igrače, od kojih je, na primer, svaki dobio nagradu od 330.000 američkih dolara za četvrto mesto u finalu 2002. godine. Većina fudbalera je izuzeto iz redovne vojne službe, a međunarodna dostignuća im donose bodove ka sticanju prava na nacionalnu penziju.

Sportski direktor

Dugo godina u engleskom fudbalu ulogu sportskog direktora su obavljali treneri, jer selektiraju i vode ekipu a takođe odlučuju o transferima fudbalera za šta su i licencirani od UEFA. Sve većim dolaskom stranih trenera, ograničenjem ugovora a posebno promenom vlasništva klubova pojavljuju se i funkcije sportskih direktora. U nekim klubovima ih zovu i tehnički direktor ili direktor fudbalskih operacija.

Menadžer - Šef stručnog štaba

U sportskom delu poslovanja kluba posebno mesto zauzimaju treneri. Bajern Minhen je bio jedan od prvih evropskih klubova koji je uveo profesionalni pristup vlaništva i upravljanja klubom. Uspostavljena je celodnevna briga o igračima, medicinsko odeljenje sa profesionalnim timom lekara, uz politiku uvođenja mladih talentovanih igrača u prvi tim (iz sopstvene akademije fudbala) i kupovina najboljih nemačkih i internacionalnih zvezda. Izbalansirana politika transfera i stalno obnavljanje tima koji će biti u stanju da kontinuirano osvaja domaće i inostrane trofeje, uz vrhunske trenere i igrače koji mogu imati snažnu medijsku prisutnost i pažnju.

Skoro 64 odsto ugovora igrača su u periodu od jedne i više godine, u Evropi, se produžavaju pre isteka jer to predstavlja važan izvor prihoda klubova prilikom prodaje igrača i dobijanja obeštećenja. Postoji jasna korelacija između kvaliteta lige i njenih prihoda i dužine trajanja ugovora. Klubovi u kvalitetnim ligama nastoje da obezbede duže ugovore sa igračima, i na taj način „osiguraju” svoju imovinu. Na primer u sezoni 2021/22 klubovi poput Totenhema, Sevilje, Lidsa, Salcburga, Lajpciga i Monaka su imali preko 75 odsto igrača sa višegodišnjim ugovorima (3 ili više godina).

Sličan trend Engleza i Špancaca prate Danci, Francuzi, Nemci, Šveđani i Norvežani. Prosečne godine starosti igrača koji ima višegodišnji ugovor je 24 godine.

Dugo godina u prošlom veku i početkom sadašnjeg, veliki broj poznatih i priznatih trenera je radio u Aziji. Nije to bio razlog samo u unosnim finansijskim ugovorima već i potrebama azijskih saveza da primene i „nauče” nova znanja iz fudbala koja će im omogućiti konkurentnost, prvo na domaćem planu, a zatim i prisustvo na internacionalnim takmičenjima ali je to i sputalo razvoj lokalnih trenera koji su iz najboljih Azijskih liga mogli da nastave rad samo u slabijim azijskim ligama.

U Saudijskoj Arabiji postoji vrlo duga tradicija stranaca kao trenera nacionalnih timova. Čak 16 puta su to bili treneri iz Brazila, pet puta Englezi, četiri puta Argentinci i Holanđani. Kuriozitet da je reprezentaciju vodio i Slobodan Santrač 2001. godine.

Južnu Koreju su najčešće vodili domaći treneri, a najpoznatiji strani treneri su bili Holanđani Gus Hidink (polufinale svetskog prvenstva sa Južnom Korejom 2002 godine) i Dik Advokat, Nemac Uli Štilike i Rus Anatolij Bušovec. Trenutno reprezentaciju vodi Portugalac Paolo Bento. Kod Korejanaca postoji tradicija saradnje sa holandskim fudbalskim trenerima (čak 4 trenera).

Japanci od 1994. godine postavljaju strance za trenere svoje reprezentacije ali su od 1921 godine do brazilca Falkaa reprezentaciju su vodili domaći treneri. Od 1998 do 2002 reprezentaciju je vodio Francuz Filip Trusije, da bi do danas strani treneri bili Ziko, Osim, Zakeroni, Auguire i Halilhodžić.

Reprezentaciju Kine je 2002. godine vodio Bora Milutinović i kvalifikovao se za Svetsko prvenstvo. Nakon toga nacionalni tim su vodili Ari Han (2002-04), Vladimir Petrović (2007-08), Kamačo (2011-13), Alan Perin (2014-16) i Marčelo Lipi (2016-19).  U Kineskoj ligi, pored stranih igrača, radilo je i dosta stranih trenera. Najveći uspeh, po Transfer marketu ima italijan Fabio Kanavaro (131 meč, 6 sezona, 279 poena, 2,13 poena po meču). Među svetski poznatim trenerima su i Gregorio Mancano (Španija), Sven Goran Erikson, Marčelo Lipi, Luis Felipe Skolari, Feliks Magat, Uli Štilike, Manuel Pelegrini, Andre Viljaš Boaš, Bern Šuster, Rafael Benitez, Fabio Kapelo, Žan Tigana, Paolo Souza …

Od 107 trenera na listi se nalazi i veliki broj srpskih trenera (19). Na rang listi je najuspešniji Dragomir Okuka koji je vodio 3 kluba, na 125 utakmica, u 5 sezona,sa 175 poena ili 1,40 poena po utakmici. Među prvih 25 se nalaze i Dragan Stojković, Ljubiša Tumbaković, Aleksandar Stanojević i Svetozar Šapurić.

Na listi najboljih trenera u Aziji su i Angel Jordanesku koji je vodio najčuvenije klubove u Saudijskoj Arabiji (Al Hilal i Al Itihad), Karlos Alberto Pereira koji je radio u Kuvajtu, UAE i Saudijskoj Arabiji (osvojio dva puta azijski kup – sa reprezentacijama Kuvajta i Saudijske Arabije).

Marčelo Lipi je 2013. godine sa Gvangžu Evergrandeom osvojio Azijsku ligu šampiona. Rafa Benitez je vodio Dalijan, Slaven Bilić pekinški Guan, Đovani van Bronkhorst Guanžu, Fabio Kapelo Jangsu Saning, Manuel Pelegrini Hebel Čajna, Dan Petresku Jangsu Saning i Guanžu Hengfeng, Gas Pojet Šangaj Šenhua, Kike Sančez Flores Šangaj. Luiz Felipe Skolari je za samo 30 meseci rada osvojio tri titule prvaka Kine, AFK ligu šampiona i kineski FA kup.

Indikativno je da su najbolji azijski treneri stranci, ali da nijedan azijski trener ne može da radi u Evropi, jer UEFA ne priznaje AFK trenerske diplome (eventualno bi azijski vrhunski treneri mogli raditi sa sertifikatom o kompetenciji izdatoj od Jira Panela UEFA).

Fudbaleri

Igrači koji igraju u evropi su cenjeni i popularni. Azijski igrači postaju globalno poznati u poslednjih 10 – 15 godina jer su neki od najboljih u određenom trenutku karijere zaigrali u evropskim ligama. Najpoznatiji je Ali Dei, Iranac koji je dugo nastupao u Bundes ligi, a kao strelac je odmah iza Kristijana Ronalda sa postignutih 102 gola (u 149 nastupa) u međunardonim takmičnjima. Japanac Hidetoši Nakata je svoju evropsku karijeru gradio u Italiji (Peruđa, Parma, Bolonja). Šinji Okazaki je prvi japanac koji je osvojio titulu prva Premijer lige sa Lesterom.

Na rang listama se nalaze i Ča Bum Kun (najbolji strelac svi vremena Koreje sa 58 postignutih golova, 136 nastupa za reprezentaciju) koji je igrao u Ajntrahtu iz Frankfurta i Bajer Leverkuzenu (ukupno 98 golova u Bundes ligi) i zvanično proglašen za igrača veka u Aziji.

Među najboljim igračima se nalazi i Filipinac Paulinjo Alkantara koji je za Barselonu odigrao 395 utakmica i postigao 143 gola (u periodu od 1912. do 1927. godine). Pored toga što je nastupao za reprezentaciju Filipina igrao je i za Španiju i Kataloniju.

Južnokorejanac Son Hun-min je trenutno najpopularniji igrač Azije koji igra u Evropi (Totenhem, pre toga Hamburger i Bajern Leverkuzen). Gardijan ga je za 2020. godinu postavio na 22. mestu 100 najboljih igračana svetu, a 2020. godine dobio je i nagradu Ferenc Puškaš za najlepši gol (protiv Barnlija), a postao je prvi azijski fudbaler koji je postigao 50 golova u Premijer ligi.

Pre Sona, drugi južnokorejanac je ostavio značajan trag u engleskoj Premijer ligi. Park Ji sung je u eri Fergusona osvojio nekoliko prvenstava sa Mančester Junajtedom, a 2008. godine postao pobednik Lige šampiona.

Keisuke Honda, japanac je prvi azijski globtroter u fudbalu igrajući za vodeće japanske klubove, ali i za CSK iz Moskve, Milan, meksičku Pačuku, australijski Melburn Viktori, Vitese, Botafogo, Nefči i Suduvu sa ukupnu 98 nastupa za Japan.

Osamdesetih godina najbolji igrač Azije je bio Kim Joo Sung (3 godine za redom najbolji igrač Azije 1989-91) nastupajući za korejski Dajvu Rojals i nemački Bohum.

Kapiten korejske reprezentacije Hong Ju Bo je bio prvi igrač sa bronzanom medaljom na svetskim prvenstvima (Koreja – Japan 2002.godine). Rekorder je po broju nastupa za reprezentaciju sa 136 utakmica.

Među najboljim igračima Azije se nalaze i dva Japanca sa vrlo dugom igračkom karijerom: Šunskuke Nakamura je nastupao u Evropi za Seltik, Ređinu i Espanjol, a karijeru je završio u 42. godini. Drugi je Kazujoši Mijura, nastupao sa 54 godine starosti (najstariji igrač Džej lige svih vremena), a 1992. godine je proglašen za najboljeg igrača Azije (igrao i za Santos, Palmeiras, Koritibu, Đenovu, Dinamo Zagreb, Sidnej)

Igrači srednjeg istoka su među najpoznatijim Azijskim fudbalerima – Iranac Mehdi Mahdavika pored Ali Daija je jedan od najčuvenijih iranskih fudbalera, igrač godine u Aziji koji je nastupao za najpoznatiji iranski klub Persepolis, a zatim u Evropi za Bohum, Hamburger i Ajntraht iz Frankfurta. Treći najpozantiji Iranac je Javad Nekunam (151 nastup za reprezentaciju i 39 postignuta gola) U Evropi je igrao za Osasunu.

Pored navedenih treba svakako pomenuti i Junisa Mamuda, iranskog kapitena reprezentacije, koji je igrao i u klubovima Ujedinjenih Arapskih Emirata, Katara i Saudijske Arabije, a vodio je svoj tim u osvajanju Kupa Azije 2007. godine (148 nastupa i 57 postignutih golova).

Najpoznatiji Saudijci su Abdulah Majed (117 nastupa za reprezentaciju, 72 postignuta gola, 2 puta pobednik Kupa Azije 1984 i 1988. godine), Saed Al Ovarijen koji je celu karijeru igrao samo za jedan klub (Al Šabab, 588 nastupa i 238 postignuta gola).

Transfera velikog broja fudbalskih zvezda u kineski fudbal od kojih su svakako najpoznatiji dolasci Brazilaca Hulka i Oskara, a transfer Argentinca Karlosa Teveza 2016. godine za 130 miliona dolara je bio najveći svetski transfer te godine. Period oko 2017 godine se može smatrati zlatnim periodom velikih internacionalnih transfera (Tevez, Laveci, Ba, Pato, Vitcel, Gvarin, Hernandes, Tešeira, Igalo, Jelavić, Mikel, Džekson Martinez...)

Da bi unapredila razvoj svojih mladih igrača, Kineska Fudbalska Federacija je nakon perioda velikih transfera (tabela 23) uvela pravilo o obaveznom nastupu igrača mlađih od 23 godine starosti.

Fudbalske akademije

Azijski klubovi su vrlo brzo shvatili da je potrebno osnivati sopstvene akademije fudbala za razvoj igrača koje bi bile na nivou evropskih. Istovremeno i evropski klubovi su prepoznali benefit stvaranja poslovnih alijanski sa lokalnim azijskim klubovima ili osnivanje i izgradnja fudbalskih akademija, partnerstva (Real Madrid i Gvanžu Evergrande), Barselonina akademija u Hajnanu, dok je Mančester Junajted investirao u sopstvene fudbalske škole po Aziji. Čelzi je razvio sistem partnerstva sa lokalnim fudbalskim klubovima, a Liverpul je dao model franšize za uspostavljanje fudbalske akademije.

Najpoznatije fudbalske akademije u Aziji su Jeonbuk Hyundai Motors (Južna Koreja), Aspire Academy (Katar), PVF Youth Football Training Center (Vijetnam) između 46 fudbalskih akademija koje Azijska fudbalska federacije prepoznaje kao referentne.

U Hong Kongu je 19. jula 2004 osnovana fudbalska škola Mančester junajteda (prva u Aziji). Škola fudbala planirala je da obuči 1000 mladih fudbalera od 8 do 15 godina. Kao sponzor škole fudbala Mančester junajteda (HK) i imenovana avio-kompanija, Cathay Pacific Airways finansirala je stipendiju za podršku 30 mladih talentovanih igrača koji ne mogu da priušte školarinu da imaju pet meseci besplatnih treninga u školi fudbala. Škola grupiše 60 učenika kao trenersku grupu, koju trenira glavni trener iz Mančester junajteda i tri lokalna trenera. Svaki kurs traje 20 nedelja i svake nedelje je jedan čas za lokalne trenere. Cena se kreće od 4.500 do 5.400 HK dolara.

Kroz treninge u kampu, fudbalski savez Guangžua je mogao da odabere 5 kineskih fudbalera u Evertonsku omladinsku akademiju u Engleskoj gde bi bili na obuci. U međuvremenu, Everton bi dva puta godišnje slao trenere u Guangžu i birao 1 do 4 kineska trenera za obuku u Engleskoj.

Kejdžijan (Kejian) model se odnosi na poseban način sponzorstva u Kini. To znači da kineska kompanija sponzoriše evropski fudbalski klub uz dogovor o slanju kineskih fudbalera u klub. Nazvana je po KeJianu, kompaniji koja je prva napravila ovu vrstu sponzorstva. Ovakav način sponzorstva su prvo primenile japanske i južno-korejske kompanije da bi domaće fudbalere poslale u najpoznatiju ligu kako bi privukle pažnju u svojoj zemlji i povećale uspešnost svoje sponzorske kampanje.